sayinqella

This site attempts to contribute to the mutual respect and understanding between Kurds and Azerbaijani Turks

Sunday, May 03, 2009

کورد و ترک: له‌ نێوان دوژمنایه‌تی و چاره‌نووسی هاوبه‌شدا

عارف نادری‌: ئه‌م فره‌ چه‌شنی‌یه‌ كه‌ شاره‌كانی‌: ورمێ‌، قوروه‌، نه‌غه‌ده‌، سونقور، تیكاب، بیجاڕ، خۆی‌، سه‌ڵماس، ماكۆو...له‌به‌ر ده‌گرێ‌، دانیشتووانه‌كه‌ی‌ له‌ هه‌ر دوو گه‌لی‌ كوردو تورك پێكهاتوون و توانیویانه‌ به‌ درێژایی‌ مێژووی‌ كورتی‌ هاوژیانییان، نه‌ك ته‌نیا جیرانگه‌لێكی‌ باش بۆ یه‌كتر، به‌ڵكوو له‌ رێگه‌ی‌ ژن و ژنخوازه‌وه‌ پێوه‌ندیی‌ به‌ربڵاوی‌ خزمایه‌تیش پێكه‌وه‌ دروست بكه‌ن

*عارف نادری‌
یه‌كێك له‌ تایبه‌تمه‌ندییه‌كان یان كێشه‌كانی‌ به‌رده‌م هێندێك له‌ شاره‌كانی‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ وڵات چه‌ند ئتنیكی‌بوون ئه‌و شارانه‌یه‌. باژێرو شارستانگه‌لێك كه‌ له‌ بواری‌ هه‌ڵكه‌وته‌ی‌ جوغرافیایی‌، سیاسی‌ و ئابوورییه‌وه‌ له‌ ریزی‌ شاره‌ ستراتیژیكه‌كانی‌ كوردستانن. ئه‌م فره‌ چه‌شنی‌یه‌ كه‌ شاره‌كانی‌: ورمێ‌، قوروه‌، نه‌غه‌ده‌، سونقور، تیكاب، بیجاڕ، خۆی‌، سه‌ڵماس، ماكۆو...له‌به‌ر ده‌گرێ‌، دانیشتووانه‌كه‌ی‌ له‌ هه‌ر دوو گه‌لی‌ كوردو تورك پێكهاتوون و توانیویانه‌ به‌ درێژایی‌ مێژووی‌ كورتی‌ هاوژیانییان، نه‌ك ته‌نیا جیرانگه‌لێكی‌ باش بۆ یه‌كتر، به‌ڵكوو له‌ رێگه‌ی‌ ژن و ژنخوازه‌وه‌ پێوه‌ندیی‌ به‌ربڵاوی‌ خزمایه‌تیش پێكه‌وه‌ دروست بكه‌ن. هه‌ڵبه‌ت ئه‌مه‌ به‌ واتای‌ حاشاكردن له‌و رووداوه‌ تاڵ و دڵته‌زێنانه‌ش ( وه‌كوو: توندوتیژی‌ و كوشت و بڕه‌كانی‌ شاره‌كانی‌ قوروه‌و نه‌غه‌ده‌ له‌ سه‌ره‌تای‌ شۆڕشی‌ 57ی‌ هه‌تاویی‌ گه‌لانی‌ ئێران ) نییه‌. به‌ڵام ئه‌وجۆره‌ وێكه‌وتن و كاره‌ساتانه‌ له‌ قۆناغه‌ هه‌ستیاره‌كانی‌ مێژوویی‌داو له‌ ژێر كاریگه‌ری‌ راسته‌وخۆی‌ مۆره‌ گوێ‌ له‌ مسته‌كانی‌ ناوه‌ندی‌ ده‌سه‌ڵات له‌ تارانه‌وه‌ بووه‌. له‌ لایه‌كی‌ دیكه‌وه‌، حكوومه‌ته‌كانی‌ ده‌سه‌ڵاتدار به‌ سه‌ر ئێران، هه‌میشه‌ هه‌وڵی‌ قۆستنه‌وه‌ی‌ هه‌ستیاری‌ و گرژییه‌ ئتنیكییه‌كانیان به‌ شێوه‌یه‌كی‌ كونتڕۆڵكراو داوه‌ تا له‌و رێگه‌وه‌ وێڕای‌ پێشگرتن له‌ یه‌كیه‌تی‌ و هاوخه‌باتی‌ نه‌ته‌وه‌كان به‌ به‌رۆژه‌ڤكردنی‌ دوژمنایه‌تی‌ و مه‌ترسیی‌ بێ‌ بنه‌مایان له‌ یه‌كترین، شێوه‌یه‌ك له‌ ململانیی‌ نائاسایی‌ و ده‌مارگرژانه‌ له‌ نێوانیاندا دروست بكه‌ن. ئه‌مه‌ش بێ‌ گومان هه‌م گه‌ره‌نتی‌ مانه‌وه‌ی‌ خۆیان ده‌كاو هه‌میش به‌ شێوه‌ی‌ ناڕاسته‌وخۆ كونترۆڵكردنی‌ لایه‌نه‌ جۆراجۆره‌كانیان بۆ ده‌سته‌به‌ر ده‌كات. وه‌ له‌ هه‌مووی‌ گرینگتر ئه‌و جۆره‌ی‌ كه‌ به‌ڵگه‌ و ئه‌زموونوكانی‌ ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی‌ دوایی‌یه‌ ده‌ریخستووه‌، خه‌ریكه‌ له‌و جۆره‌ شارانه‌دا له‌ رێگه‌ی‌ خودی‌ ئتنیكه‌كانه‌وه‌، به‌ربه‌ست له‌ هه‌مبه‌ر گه‌شه‌كردن و بووژاندنه‌وه‌ی‌ فه‌رهه‌نگی‌ نه‌ته‌وه‌ بنده‌سته‌كان دروست ده‌كات. بۆ نموونه‌ له‌م رۆژانه‌دا به‌ پێی‌ په‌سه‌ندكراوی‌ شوورای‌ شاری‌ تیكاب، بڕیار دراوه‌ كه‌ په‌یكه‌ری‌ مامۆستا " مه‌وله‌ویی‌ كورد " له‌و شاره‌دا دابنرێت كه‌ به‌ داخه‌وه‌ ئه‌م بڕیاره‌ له‌گه‌ڵ دژه‌كرده‌وه‌و ناڕه‌زایه‌تی‌ ده‌ربڕینی‌ كۆمه‌ڵێك له‌ به‌ناو دڵسۆزانی‌ ئازه‌ری‌ له‌و شاره‌و ده‌وروبه‌ریدا رووبه‌ڕوو بۆته‌وه‌. پێشتر له‌مه‌ش له‌ ساڵی‌ 1382ی‌ هه‌تاوی‌ به‌ هۆی‌ هه‌ڕه‌شه‌ی‌ تاقمێك له‌ توركه‌كانی‌ شاری‌ قوروه‌، پێش له‌ دانانی‌ په‌یكه‌ره‌ی‌ " جووتیاری‌ كورد " كه‌ به‌ پێی‌ بڕیاری‌ شوورای‌ شارو له‌ لایه‌ن مامۆستا " هادی‌ زیائۆدینی‌" یه‌وه‌ دروستكرابوو و بڕیار بوو له‌ پاركی‌ " رزوان "دا دابنرێ‌، گیرا. هه‌روه‌ها له‌ ساڵی‌ 1383ی‌ هه‌تاویدا به‌ هۆی‌ هه‌ڕه‌شه‌و ناڕه‌زایه‌تی‌ ده‌ربڕینی‌ كۆمه‌ڵه‌ كه‌سێكی‌ به‌ ناو پارێزه‌ری‌ شوناسی‌ توركی – مه‌زهه‌بیی‌ قوروه‌، كونگره‌ی‌ " مه‌وله‌ویی‌ كورد " كه‌ له‌ لایه‌ن NGOكانی‌ " عه‌مارو یاسر " ئاماده‌كاریی‌ بۆ كرابوو، هه‌ڵوه‌شێنرایه‌وه‌. هه‌ر له‌م راستایه‌دا، ناوی‌ مه‌یدانی‌ " كوردستان " بۆ " شه‌هیدان " و ناوی‌ مه‌یدانی‌ " ئیمام شافیعی‌ " بۆ " ئیمام حسێن " به‌ زۆره‌ملی‌ و هه‌ڕه‌شه‌و گوشار بۆ سه‌ر ئه‌ندامانی‌ ئه‌نجومه‌نی‌ شاره‌وانی‌ گۆڕدرا.
به‌ڵام راستی‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئه‌م باسانه‌ دیوی‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ رووداوه‌كانه‌و نێواخنی‌ باس و هه‌ڵوێسته‌كان ده‌ستی‌ ناوه‌نده‌ ئه‌منییه‌تی‌ و گرووپه‌كانی‌ گوشاری‌ له‌ پشته‌. كه‌ به‌ ناوی‌ گه‌لی‌ ئازه‌رییه‌وه‌، دژه‌كرده‌وه‌ی‌ ناشارستانی‌ و ناسه‌رده‌میانه‌ ده‌گرن و له‌ رواڵتیشدا خۆیان له‌ به‌رپرسایه‌تی‌ دژبه‌ری‌ و له‌مپه‌ڕدانانه‌كان ده‌دزنه‌وه‌و، وه‌كوو نێوبژیوان دێنه‌ مه‌یدانه‌وه‌. چوونكه‌ له‌ دیدی‌ ئه‌وانه‌وه‌ تا ئه‌و جێگه‌ی‌ كه‌ بۆیان بلوێت ده‌بێ‌ شاره‌ كوردستانییه‌كان خاوه‌نی‌ سیمایه‌كی‌ كوردستانی‌ نه‌بن و ته‌نیا شوناسی‌ نه‌ته‌وه‌ی‌ باڵاده‌ست و هێماكانی‌ كولتووری‌ زاڵ ده‌رفه‌ت و ئیمكانی‌ ده‌ركه‌وتن، خۆنواندن و به‌رجه‌سته‌بوونیان بێت. هه‌ر وه‌ك ئه‌وه‌ی‌ كه‌ تا هه‌نووكه‌ش نه‌یانهێشتووه‌ په‌یكه‌ری‌ مامۆستا " قانیع " له‌ مه‌ریواندا دابنرێ‌. له‌ حاڵێكدا نه‌ته‌نیا له‌ لایه‌ن شوورای‌ شاری‌ مه‌ریوانه‌وه‌، به‌ڵكوو له‌ لایه‌ن شوورای‌ پارێزگاو شوورای‌ باڵای‌ پارێزگاكانیشه‌وه‌ په‌سند كراوه‌. به‌ڵام ناوه‌ند ئه‌منییه‌تییه‌كان مۆڵه‌تی‌ ئه‌و كاره‌ ناده‌ن.
یه‌كێكی‌ دیكه‌ له‌ پرۆژه‌كانی‌ رێژیم له‌و شارانه‌ بۆ به‌رده‌وامی‌ ململانی‌ و ركه‌به‌ری‌ ناسالمی‌ نێوان ئتنیكه‌كان، كرده‌ییكردنی‌ هه‌ڵاواردنی‌ نه‌ته‌وه‌یی‌ به‌ شێوه‌ی‌ به‌ربڵاوه‌. بۆیه‌ ده‌بینین له‌ شاره‌ كوردستانییه‌كان كه‌ كه‌مایه‌تی‌ تورك زمانی‌ لێ‌ نیشته‌جێ‌یه‌، زۆربه‌ی‌ به‌رپرسانی‌ باڵای‌ شاره‌كان سه‌ر به‌ كه‌مینه‌ی‌ نیشته‌جێن و كاروباره‌ گرینگه‌كانی‌ شاریان له‌ ئه‌ستۆیه‌و به‌ ته‌واوییش له‌ لایه‌ن ده‌زگای‌ قه‌زایی‌ و ناوه‌نده‌ هه‌واڵگیری‌ و ئینتیزامییه‌كانیشه‌وه‌ پشتگیرییان لێ‌ ده‌كرێت. به‌ڵام له‌ خودی‌ شاره‌كانی‌ ئازه‌ربایه‌جان چالاكڤانانی‌ ئازه‌ری‌ رووبه‌رووی‌ هۆڤانه‌ترین سه‌ركوته‌كانن. هه‌روه‌ها له‌ كاتی‌ هه‌ڵبژاردنی‌ پارلمان و ئه‌نجومه‌نه‌كانی‌ باژێڕڤانیشدا، هه‌موو رێكارو ساخته‌كارییه‌ك بۆ سه‌ركه‌وتنی‌ به‌رئه‌ندامی‌ سه‌ر به‌ كه‌مینه‌ی‌ نیشته‌جێ‌ له‌ شاره‌ كوردستانییه‌كاندا له‌ به‌ر ده‌گیردرێت. ئه‌مه‌ش نه‌ك له‌ سۆزداری‌ و پشتیوانیی‌ راسته‌قینه‌ی‌ ده‌سه‌ڵات بۆ ئیتنیكه‌كانی‌ هاووڵاتی‌ له‌ كوردستاندا بێت، به‌ڵكوو كه‌ڵك ئاژووی‌ ئامرازی‌ له‌ نه‌ته‌وه‌یه‌ك بۆ سه‌ركوتی‌ نه‌ته‌وه‌یه‌كی‌ دیكه‌یه‌و ئه‌نجامه‌كه‌ی‌ هه‌رچی‌ بێت، ده‌سه‌لات و ده‌سه‌ڵاتداران به‌ چاندنی‌ تۆمی‌ دووبه‌ره‌كی‌ قازانج و سوودی‌ خۆیان مسۆگه‌ر ده‌كه‌ن.
بۆیه‌ پێویسته‌ هه‌ر دوو گه‌لی‌ كوردو توركی‌ نیشته‌جێ‌ له‌ شاره‌كانی‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ كوردستان، به‌تایبه‌ت رۆشنبیران و چالاكانی‌ مه‌ده‌نی‌، سیاسی‌، فه‌رهه‌نگی‌ و جڤاكیی‌ هه‌ر دوو نه‌ته‌وه‌ی‌ بنده‌ست و كولۆنی‌ به‌ رۆشنگه‌ری‌ و زانیاری‌ به‌خشین به‌ بیاڤی‌ گشتی‌، سیاسه‌ته‌كانی‌ خه‌پاندن و خۆچه‌وساندنه‌وه‌ی‌ چه‌وسێنه‌رانی‌ ناوه‌ندی‌ ده‌سه‌ڵات پووچه‌ڵ بكه‌نه‌وه‌. چوونكه‌ سه‌ركه‌وتنی‌ كورد و تورك له‌ دژایه‌تیكردنی‌ یه‌كتردا نیه‌و به‌ له‌مپه‌ڕدانان و پێشگرتن له‌ كاروبارو چالاكیی‌ یه‌كتر، هه‌رگیز پێش ناكه‌وین و له‌ ئاكامدا كه‌ڵێنێكی‌ به‌رین له‌ نێوانی‌ دوو نه‌ته‌وه‌دا دروست ده‌كه‌ین كه‌ پڕكردنه‌وه‌و قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی‌ له‌ كورتخایه‌ندا، ئه‌سته‌م و نه‌لواو ده‌بێ‌. له‌ لایه‌كی‌ دیكه‌وه‌، پێشكه‌وتنی‌ نه‌ته‌وه‌یی‌ هه‌ر یه‌ك له‌ نه‌ته‌وه‌ی‌ كوردو تورك و ده‌سته‌به‌ربوونی‌ مافه‌نه‌ته‌وه‌یی‌ و مرۆڤییه‌كانی‌ هه‌ر یه‌ك له‌وان، گه‌ره‌نتی‌ و هۆكاری‌ سه‌ركه‌وتنی‌ نه‌ته‌وه‌كه‌ی‌ دیكه‌شه‌. ئێمه‌ ده‌بێ‌ به‌م راستییه‌ قه‌ناعه‌ت بێنین كه‌ پێكهاته‌ی‌ حه‌شیمه‌تی‌ كۆمه‌ڵێك له‌ شاره‌كانی‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ كوردستان چه‌ند ئتنیكییه‌و، ئێمه‌ و ئه‌وان به‌ هه‌موو ناكۆكییه‌كانی‌ نێوانمانه‌وه‌ خاوه‌ن چاره‌نووسێكی‌ هاوبه‌شین. ئه‌م چه‌شنه‌ تێگه‌یشتنه‌ش ته‌نیا له‌ رێگه‌ی‌ دیالوگ، یه‌كانگیری‌ و یه‌كریزیی‌ نێوخۆیی‌ خۆمان و رێزگرتن له‌ ئه‌ویتر، واته‌ به‌ تولێرانس و بردنه‌ سه‌ره‌وه‌ی‌ ئاستی‌ فه‌رهه‌نگی‌ تاكه‌كانی‌ كۆمه‌ڵ مسۆگه‌ر ده‌بێت.
بۆیه‌ هه‌ڵوێستی‌ ناشارستانیانه‌و شوڤینیانه‌ی‌ گرووپێك له‌ خه‌ڵكی‌ ئازه‌ری‌ زمانی‌ تیكاب، له‌ لایه‌كه‌وه‌ دنه‌دان و پاڵپشتیی‌ حكوومه‌تی‌ له‌ پشته‌و له‌ لایه‌كی‌ دیكه‌وه‌ سه‌رچاوه‌گرتوو له‌ عه‌قڵییه‌تی‌ نه‌خۆش و دوواكه‌وتوویی‌یه‌كی‌ كولتووریه‌ كه‌ هه‌ر دوو نه‌ته‌وه‌ی‌ كولۆنیی‌ كوردو تورك به‌ ده‌ستییه‌وه‌ ده‌ناڵێنن و به‌ جێگه‌ی‌ به‌ره‌نگاری‌ له‌هه‌مبه‌ر دوژمنی‌ هاوبه‌شیان، زۆرجاران یه‌كتریان به‌ دوژمنی‌ سه‌ره‌كیی‌ یه‌كتر زانیوه‌و بۆنه‌ته‌ دارده‌ستی‌ داگیركه‌ری‌ ئێرانی‌ بۆ سه‌ركوت و تواندنه‌وه‌ی‌ یه‌كتر.
پرسیاری‌ سه‌ره‌كی‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ئاخۆ بۆچی‌ هاووڵاتیان و هاونیشتمانانی‌ تورك زمان له‌ كوردستاندا توانا و هێزی‌ ماددی‌ و مه‌عنه‌ویی‌ خۆیان له‌ پێناو بووژاندنه‌وه‌ی‌ كولتووری‌ و خاوه‌نداری‌ له‌ شوناسی‌ نه‌ته‌وایه‌تییان وه‌گه‌ڕ ناخه‌ن و زیاتر هه‌وڵی‌ بێ‌ ناسنامه‌كردن و په‌راوێزخستنی‌ كورده‌كان ده‌ده‌ن. چوونكه‌ به‌ڵگه‌كان و راستیی‌ رووداوه‌كانی‌ شاره‌ دوو ئه‌تنیكییه‌كانی‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ كوردستان سه‌لمێنه‌ری‌ ئه‌وه‌ن كه‌ ئه‌وان بوونی‌ خۆیان له‌ دوواكه‌وتوویی‌ و پێشنه‌كه‌وتنی‌ كورده‌كاندا ده‌بیننه‌وه‌؟! له‌ حاڵێكدا چاره‌نووسی‌ ئه‌وان یه‌كه‌و دوژمنه‌كه‌شیان هه‌ر یه‌ك...؟!
*ئه‌ندامی‌ پێشووی‌ شوورای‌ شاری‌ قوروه‌

Gerus46@yahoo.com

0 Comments:

Post a Comment

Subscribe to Post Comments [Atom]

<< Home