sayinqella

This site attempts to contribute to the mutual respect and understanding between Kurds and Azerbaijani Turks

Thursday, May 31, 2007

Death Penalty

May 30
Iran: Death penalty/torture
Hossein Forouhideh, an advocate of linguistic and social rights for Iranians of Azerbaijani ethnicity, is reportedly facing imminent execution. He has allegedly been tortured. His cousin, Iraj Naji, is in solitary confinement and Amnesty International fears that he may be at risk of torture or ill-treatment....

Hossein Forouhideh, from the Khoy region of Iran’s West Azerbaijan province, was reportedly sentenced to death by Bench One of the Revolutionary Court in the city of Urumiye, in West Azerbaijan province. He was reportedly accused of spying for Turkey, but the charges of which he was convicted are not known. He has reportedly spent more than nine months in a detention facility under the control of the Ministry of Intelligence in the city of Urumiye. Torture has allegedly left him with extensive bruising to his torso and a number of broken ribs....

Source : Lif,liberty & The Pursuit of Happiness

Tuesday, May 22, 2007

ALEXANDER IYAS

Persian Photographs 1912 – 1914
Alexander Iyas -


As a seismic geologist, John Tchalenko travelled to Iran after a devastating earthquake in 1968 when he first came across the traces of Alexander Iyas, the Tsar's Consul in Persia. Back in London, on researching the Secret & Confidential Foreign Office archives, he uncovered information on Iyas, in particular his untimely assassination, which made him realise that Iyas had been his great-uncle. Fortunately, Iyas' nieces in Finland had looked after Iyas' belongings, including the collection of his delicate nitrate negatives, some of which had been recovered on a Turkish officer killed during the battle of Tabriz in January 1915. This archive has now been donated to the Finnish Museum of Photography in Helsinki.

These prints have been made from the original negatives using a mixture of new technology and traditional gum bichromate printing. The negatives were digitally scanned in Helsinki by Virve Laustela and the files sent to Boris Savelev in Moscow.

Bosis Savelev worked with the digital information preparing one file to be digitally printed and 3 negatives of different densities to be printed over the digital base in three tones, a sepia, a warm black and a cold black. Throughout every stage of the process the registration was critical and the edge of each print, outside the image area, clearly reveals the method of registration and printing.

The paper the images are printed onto is a handmade Two Rivers paper produced specifically for the 200th anniversary of the Royal Watercolour Society. It was commissioned by John Purcell Paper, London and carries a special watermark.

The digital prints were printed at Factum Arte, Madrid by Kevaln Haslon and Adam Lowe on the modified Epson flatbed printer. The gum bichromate printing was carried out in Moscow by Boris Savelev and Juri Glagotev.

The box making, blind embossing and mounting was done by Rob Hadrill at Book Works, London

Thanks to Asko Makela,director of the Finnish Museum of Photography for help in all stages of the development of this publication.

Published in 2006 in an edition of 15 sets of 12 images. These sets are numbered I – XV in roman numerals. In addition there are three proof sets numbered PPI, PPII and PPIII
Each print in the edition is initialed using a stamp belonging to Alexander Iyas.

Alexander Iyas was born on 27 September 1869 of Finnish parents in the small coastal town of Lovisa in Finland , then part of the Russian Empire. Although his family was of modest means – Alexander's father was a tailor – and without aristocratic connections, he was sent to the Officer Cadet School in Hamina, from where he graduated to join the Lithuanian Regiment of the Tsar's Guard in Warsaw . In 1898, after three years in the Eastern Languages unit of the Ministry of Foreign Affairs in St Petersburg , he was appointed Staff-Captain with the 2nd Turkestan Army Corps in Ashkhabad . He had by then become fluent in the Afghan languages of Urdu and Pashtu and, as noted by the renowned scholar of Persian history, Vladimir Minorsky, he “not only spoke Persian, but wrote flawlessly as well; ... and, what is even more extraordinary for a European, he wrote in excellent Persian calligraphy.” From this period we have his first known photographs of nomadic life and market traders in Ashkhabad , Tashkent and the Pamirs.


In March 1901 Iyas was sent on his first assignment to North East Persia as Head of Anti-Plague Protection Unit. He was stationed with a Cossack Brigade of 22 men in the small town of Turbat-i Haydari where his task was to inspect the trading caravans coming from the South and liable to be carrying bubonic plague to Russia. The British, however, were convinced that this assignment was simply a ploy to expand Russia 's dominance southward into a region which they – the British – considered to be their own. A British Consulate was therefore opened in Turbat with principal mission to report weekly on Iyas, and for 3 years the small forsaken town at the edge of the Lut desert housed two Europeans who totally ignored each other's presence. Then, in May 1904, His Britannic Majesty's Consul, Captain C.B. Winter, noted “On the 24th we dined with Captain Yass (sic), who did us very well, and kept us up until midnight, and then insisted on seeing us home, where we had whiskeys and sodas and talked for another hour.” Thus the Great Game, as became known the rivalry between Britain and Russia for the domination of Central Asia , was played out on the ground between the respective envoys. For the next 8 years Iyas produced a detailed geographical gazetteer of the region, documented photographically his environment and waited in near despair for his transfer. He acquired the new Kodak Panoram camera with which he took several super-wide 150 degree photographs of himself standing at the centre of his Cossack escort.

When he finally received his transfer orders in 1912, it was to proceed to Persian Azerbaijan near the Turkish border and inaugurate the newly created post of Consul in the town of Soujbulak . By then the Anglo-Russian Agreement of 1907 had, on paper at least, ended the Great Game and officially assigned this mainly Kurdish region to Russia 's “zone of influence”- a euphemism for an often brutal military, political and economic rule. Two Russians were, however, adamantly opposed to this extreme imperialistic approach: Vladimir Minorsky, diplomat and political advisor to the Foreign Ministry, based first in Tabriz and later in Constantinople , and Alexander Iyas. Both were fluent in the Kurdish dialect Kurmanji, passionately interested in the social-cultural history of the region and convinced that the only way to keep Turkey from military invasion was to encourage peaceful negotiation between the warring Kurdish tribes and enforce fair treatment of the local population by the often corrupt Persian administration. In some remarkable reports to the Ministry in St Petersburg , Iyas described in fascinating detail his journeys into the mountains bordering Turkey to negotiate the settlement of tribal disputes. Fortunately for us, he always carried his cameras with him, recording the people, places and events encountered, and sometimes, his own presence within these events. Photography seems to have been for him a personal business; only rarely did he append pictures to his reports, although he often printed postcards to send with greetings back to his mother and sister in Finland .

When WWI broke out in Europe and Turkey sided with Germany against Russia , the situation in the Kurdish provinces of Persian Azerbaijan became increasingly explosive. In November 1914 Turkish troops crossed the border to join up with Kurdish bands and Soujbulak was captured on December 3rd. Iyas, now Lieutenant, withdrew with the few Russian and Persian Cossacks under his command to the near-by town of Mianduab . On the 29th, as the Turkish and an ever-increasing number of Kurdish tribesmen prepared to attack again, Iyas ordered a general retreat of his forces, but himself returned to retrieve some items from the house where he had been temporarily residing. There he was shot, beheaded, his head lanced and paraded in front of the irregular army which now moved North to capture the provincial capital, Tabriz. General Myshlayevsky, Head of the Caucasian Army, panicked and ordered a retreat of all Russian troops from Persian Azerbaijan. But less than three weeks later Tabriz was retaken, and after the battle of Sufian, Iyas' portable icon, his wax seal, some medals and photographic negatives were found on a fallen Turkish officer. These were all eventually returned to his sister in Lovisa, stored in a suitcase and, as the years passed, forgotten.

SOURCE: FACTUM ARTE
© Copyright 2007
Madrid
Spain

Thursday, May 17, 2007

A Political History of the Province of Azerbaijan


James D. Clark History
Provincial Concerns
A Political History of the Iranian Province of Azerbaijan, 1848-1906

New Release

$45.00


2006: xvi+356,6x9,maps,bibl.,index.
ISBN:1-56859-189-6(Paperback).

Description
The landscape of Azerbaijan, both its physical and human geography, provides an essential backdrop to any historical presentation of the political and social events that occurred in the second half of the nineteenth century. That is why I begin with an overview of those in the first chapter. Many of the events that occurred in Azerbaijan during the first half of the nineteenth century have received a certain amount of attention from historians already, especially the first three decades when the two wars with Russia for control of the Caucasus occurred. I have therefore chosen to provide an overview of that period in chapter two in order to set the stage for the main story. It was in those early years that Azerbaijan’s political, economic, and military importance within Iran was established and that several themes in government were initiated that would continue throughout the rest of the century.
The main focus of the work comes in chapter three, which covers Naser od-Din Mirza’s short governorship in 1848 and roughly the first decade of his reign as shah up to 1861. His uncles who were dispatched from Tehran to govern the province faced stout opposition from local officials for control over affairs. It was a time spent searching for equilibrium, which was finally achieved just before Mozaffar od-Din Mirza was made governor. The first two decades of his governorship is the subject of chapter four, and it was therein that the members of his entourage became the principal source of irritation for Tehran. The Kurdish rebellion of 1880, to which chapter five is devoted, represented an important watershed in Azerbaijan’s history. One of the most salient occurrences of Naser od-Din Shah’s reign, it marked the coming together of several axes of events, both internal and external to the province, and it manifested many of the short-comings in its administration. The penultimate chapter deals with the next decade and a half, at the beginning of which Naser od-Din tried to counteract what he believed to be the causes of the revolt and to bring Azerbaijan more securely under the control of the central government. That particular exercise in reorganization proved transitory as he lost resolve in the face of near incessant opposition from local officials. The province was once again placed under the local authority of Mozaffar od-Din, and by extension his entourage, until Naser od-Din Shah’s assassination in 1896.
Whereas the thirty-seven year tenure of Mozaffar od-Din as governor of Azerbaijan was characterized by his relative disinterestedness in the affairs of administration and the often detrimental influence of the men who surrounded him, that of his son, Mohammad Ali Mirza, which is covered in the final chapter, was markedly different in that he was a driven man in the realm of politics and intensely set on liberating himself from the restrictive devices employed by Tehran so that he could run the government in Azerbaijan unencumbered. He succeeded in that endeavor, but his severe and authoritarian manner of governance exacerbated discontent amidst the province’s populace and, combined with the on-going hardships brought on by shortages and even famine, brought about a reaction that in part accounted for many people in Azerbaijan becoming spirited participants in the Constitutional Movement.
About the Author
James D. Clark

James D. Clark has been a student of the Middle East and Iran for more than twenty-five years. He is interested not only in history, but the languages and literatures of the region. During the 1990s he worked as a cultural consultant for the University of Nebraska at Lincoln and travelled numerous times to Tajikistan and Macedonia. Since 2000 he has been working as the overseas director for The American Institute of Iranian Studies. He has been residing in Tehran for much of that time where he has been promoting cooperation with Iranian institutions and scholars, and conducting research on two more books.

Tuesday, May 15, 2007

Letter of the leaders of democratic-national movement of Azerbaijan to the leaders of Soviet Union

Research by: Sirous Madadi

سیروس مددی

«نامه» رهبران جنبش ملی-دموکراتیک آذربایجان
به رهبران اتحاد شوروی
(یک سند نو یافته)

سندی که فاکسیمیله، متن و ترجمه فارسی آنرا برای نخستین بار منتشر می کنیم، «پیام» رهبران حکومت ملی دموکراتیک آذربایجان (17 آذر 1325) به رهبری اتحاد شوروی است. این «پیام» که چند روز پیش از اشغال آذربایجان توسط ارتش شاهنشاهی، اوباشان و تفنگداران ملاکین نوشته شده، از نظر بیان برخی حقایق تاریخی پیرامون نهضت دموکراتیک آذربایجان دارای اهمیتی بی بدیل است.

***

جنبش نیرومند مردمی، که پس از فرار رضاشاه (شهریور 1320) در آذربایجان پا گرفت، در آذرماه 1324 موفق شد با استفاده از شرایط مساعد بین المللی، حاکمیت ارتجاع تهران و زمینداران بزرگ و مرتجعین بومی را در آذربایجان براندازد و با استقرار حکومتی دموکراتیک در این ایالت، دست به اصلاحات گسترده سیاسی، اقتصادی و اجتماعی زند. حاکمیت آزادیخواهان آذربایجان از همان آغاز گرفتار یک بحران بزرگ گشت: وجود دو قدرت سیاسی با دو ترکیب، دو کارکرد و دو هدف در یک کشور، در دراز مدت ناممکن بود. آذربایجان که برخلاف ادعاهای ارتجاع، قصد « تجزیه و الحاق» به کشوری دیگر را نداشت، سرانجام یا باید تهران را بیاری آزادیخواهان سراسر ایران دموکراتیزه می کرد و یا مغلوب تهران می گشت و همه دستاوردهای نهضت را از دست می داد. راهی جز این نبود. خود طرفین درگیر نیز بر این حقیقت معترف بودند. تهران می کوشید باسیطرۀ کامل بر آذربایجان، حاکمیت را به ملاکان، اشرافیت، دیوانسالاران، ژاندارمها و مرتجعین رنگ وارنگ بازگرداند واما آذربایجان، سودای ایفای آن نقش سترگی را داشت که درجنبش مشروطیت و جنبش خیابانی آغاز کرده بود.

سید جعفر پیشه وری- رهبر آذربایجان دموکرات- با اشاره به ناپایداری اوضاع درآن زمان می گفت:

«همچنانکه در یک حوض نمی تواند دو نوع آب وجود داشته باشد، در یک کشور نیز وجود سیاستهای مختلف ممکن نیست. حکومت باید حکومت خلق باشد... ما، یا تا آخرین نفر خواهیم مرد، یا، تمام خلقهای مظلوم ایران را آزاد خواهیم کرد. ( از نطق پیشه وری در فرودگاه تبریز هنگام عزیمت به تهران جهت مذاکره با تهران. روزنامه آذربایجان. شماره 185، 9 اردیبهشت 25).

ولی «آزادسازی خلقهای مظلوم ایران» و برقراری «حکومت خلق» به بسیاری عوامل دیگر مشروط می شد. ایران، هم بخاطر ثروتهای فراوانش و هم بخاطر موقعیت منطقه ای خود - برای استعمارگران امپریالیست از آنچنان اهمیتی برخوردار بود که آنها حتی حاضر نبودند- چنانکه بعدها اثبات شد- وجود نیروهای غیر چپ معتدل ضد استعمار، مانند مصدق را- که چندان نیز در بند اصلاحات دموکراتیک بسود توده های زحمتکش نبود- تحمل کنند. تا چه رسد به نهضت آذربایجان که با اصلاحاتی همچون رفرم ارضی و تغییر ساختار دولت، بنیاد ملاکین بزرگ و ... را بر می انداخت.

در نبرد میان آزادی و ارتجاع در ایران، استعمار انگلستان- حمایتگر دیرین اشرافیت فاسد، زمینداران ستمگر، سازمان روحانیت و مجموعه دشمنان مردم، بهمراهی ایالات متحده امریکا، همچنان پشتیبانان جبهه ارتجاع بود و قدرت مقابل، یعنی اتحاد شوروی از جنبشهای دهقانان علیه بهره کشی اربابان، از مبارزه کارگران و توده های شهری برای بهبود شرایط کار و زندگی، از مبارزات زنان برای کسب برابر حقوقی، از برابر حقوقی ملیتهای ساکن ایران و از اصلاجات دموکراتیک پشتیبانی می نمود. اژدهای سرمایه جهانی که به نفت ما و شرق میانه معتاد شده بود، بدلایل متعدد بهیچ رو حاضر نبود، در برابر نهضت مردم گامی عقب نشیند. اتحاد شوروی نیز که بعد از جنگ جهانگیر دوم، با پرداخت هزینه ای کمرشکن از محاصره چند ساله دول معظم غرب رسته بود، قبل از هر چیز می کوشید مانع از استقرار مجدد حاکمیت دولتهای طرفدار غرب در مرزهای جنوبی خود، و مشخصا در مجاورت کانهای نفت باکو باشد. منافع بلوک کشورهای امپریالیستی با منافع زمینداران، اشراف و خاندانهای حکومتگر و سران نظامی ایران انطباق می یافت و اتحاد شوروی- علاوه بر الزامات آرمانی- سود مشخص خویش را در همدستی با توده دهقانان، کارگران، آزادیخواهان و ... می یافت.

آزادیخواهان آذربایجان که با استفاده از این فضا و با بهره گیری از کمکهای اتحاد شوروی موفق به عقب راندن ارتجاع از آذربایجان گشته بود با آغاز عقب نشینی اتحاد شوروی، در برابر تهاجم انگلستان و ایالات متحده، به بحرانی کشنده گرفتار آمدند. نهضت – علیرغم شرکت توده ای مردم و بویژه دهقانان در آن- در عمل قادر نبود به تنهایی در برابر اتحاد تهران، ارتجاع بومی و حامیان بین المللی آن دوام آورد. آذربایجان که در ابتدا با محاسبه روی پایداری توازن موجود و حمایت پایدار اتحاد شوروی دست به اصلاحات گسترده زده بود و سودای دموکراتیزه کردن سراسر ایران را در سر داشت، پس از چندین ماه، با درک شرایط جدید و با توصیه – یا فشار- شوروی از رادیکالیسم – یا تندی- ماههای نخست کاست و در خرداد 1325 با امضای موافقتنامه ای – که در همین سند به آن اشاره شده است- در برابر تهران چندین گام عقب نشست. ولی تهران پایبند هیچ موافقتنامه ای نبود. در ایرانی که حاکمیت آن تحت سلطه فاسدترین نمایندگان زمینداران، اشرافیت و ناسیونالیستهای دوآتشه آریاپرست قرار داشت، تحمل «آذربایجان دموکرات» ممکن نمی گشت. تهران ماهها بود که آذربایجان «شلتاق» گر را به «گوشمالی» پس از خروج «مهمان» ( ارتش سرخ) تهدید می کرد و اینک پس از خروج نیروهای شوروی از ایران، زمان این گوشمالی فرا رسیده بود.

حملات پراکنده ارتش تهران و تفنگداران مزدور فئودالها که از بهار سال 1325 آغاز گشته بود. در آذر ماه وسعت گرفت. تهران که بر هراس زمستان 24 فائق آمده بود، پس از خروج نیروی سرخ از آذربایجان، مستظهر به کمک نامحدود مالی و نظامی و بین المللی انگلستان و امریکا، حمله را آغاز کرد. در جبهه مقابل – یعنی نهضت آذربایجان- فلاکت بتدریج آشکار شد. یکی از جهات این فلاکت مسئله سلاح بود. زحمتکشان و آزادیخواهان آذربایجان- بویژه دهقانان، با درک خطر استیلای مجدد اربابها و مرتجعین رنگارنگ خواستار تسلیح و مقاومت بودند، ولی سلاح لازم وجود نداشت. گفته می شود ارتش سرخ نیز هنگام خروج از ایران آن مقدار سلاح سنگینی را که در اختیار نهضت گذاشته بود، پس گرفته و با خود برده بود. فدائیان و ارتش ملی در واقع فاقد سلاح سنگین بودند(1) و تهران حمله خویش را با هواپیما و تانک و توپ آغاز کرده بود.(2) در همین روزهاست که پیشه وری بناچار – در شرایط فقدان سلاح، طی فرمانی به رهبری فدائیان قافلانکوه، استفاده از بطری های آتش زا، کوکتل مولوتف، را طرح می کند.(3) روشن بود که دربرابر هواپیما و تانک و توپ مقاومت با بطری آتش زا بیشتر به شوخی شباهت داشت تا درگیری در یک جنگ تمام عیار.

در چنین فضایی رهبری نهضت دموکراتیک آذربایجان با فرستادن نامه ای در تاریخ 17 آذر 1325 به رهبری اتحاد شوروی، ضمن توصیف صحنه نبرد، از اتحاد شوروی تقاضای کمک- و سلاح- کرد. در این پیام که آنرا اکنون پس از شصت سال منتشر می کنیم، رهبران آذربایجان با یادآوری خطری که جنبش آزادیخواهانه در آذربایجان، ایران و منطقه را تهدید می کرد، با نشان دادن عواقب عقب نشینی اینچنینی در برابر مرتجعین زخم خورده، کوشیدند رهبری شوروی را به حمایت مجدد- حتی پنهانی- از جنبش بکشانند. ولی همه این هشدارها بی نتیجه ماند. رهبران شوروی منافع کشور خویش را بر منافع آزادیخواهان آذربایجان و ایران ترجیح دادند. بحران مرگباری رهبران آذربایجان را چنان درهم پیچید که حتی از سلاح موجود نیز استفاده لازم نشد. آذربایجان، توسط ارتش تهران و چریکهای مسلح زمینداران بزرگ - که دعای خیر "شریعتمدار" ان همراهشان بود، اشغال گشت. بیش از20 هزار نفر- عمدتا از دهقانان- بطرق مختلف سلاخی ، تیرباران، حلق آویز و کشته شدند، قریب به 100 هزار نفر از آذربایجان تبعید گشته جلای وطن کردند. ارتش شاهنشاهی در آذربایجان آنچنان با خشونت وقساوت عمل کرد که گویی ارتش خونریز کشوری بیگانه، کشور دیگری را فتح کرده است.

***

سند حاضر که مسامحتا عنوان نامه به آن داده ایم عبارت از 7 صفحه متن ماشین شده است که چند تصحیح املایی روی آن انجام گرفته است. مضمون آن مطالبی است که رهبران آذربایجان در گرماگرم حملات تهران و در بحبوحه فلاکت به کنسول شوروی در تبریز رسانده اند تا از طریق او به اطلاع رهبری شوروی برسد. کپی متن اصلی این نامه را پژوهشگر ارجمند آقای افراسیاب هورامی در بهمن ماه 83 در اختیار من نهادند. بر اساس اطلاعات آقای هورامی، «نامه» با مشخصات زیر АВПРФ, ф.094, оп.38 , п.364A, д.49, л.1-7 در آرشیو سیاست خارجی فدراسیون روسیه (Федерации Архив внешней политики Российской ) نگهداری می شود. بگفته آقای جمیل حسنلی نسخه ای از این سند با مشخصات زیر در AR SPIHMDA, f.1,s.89,i.114,v.218-230 ( آرشیو دولتی جمهوری آذربایجان درباره احزاب سیاسی و جنبشهای اجتماعی مخزن1 فهرست 89 پوشه114 صفحه 218- 230) نیز در باکو نگهداری می شود. جمیل حسنلی چند بخش از این سند را در کتاب خود تحت نام «گونئی آذربایجاندا سووه ت- آمریکا- انگلتره نین قارشی دورماسی.(1941-1946) باکی. 2001 آذربایجان نشریاتی. صص 520-522» (رو در رویی شوروی- امریکا- انگلیس در آذربایجان جنوبی. (1941-1946) باکو 2001. نشر آذربایجان. صص 520-522). نقل کرده است.(4) دقت در نامه نشان می دهد که این نوشته بخشی از مجموعه ای حجیم است که نگارنده این سطور خواهد کوشید بخشهای دیگر آن نیز در اختیار پژوهشگران و علاقمندان تاریخ معاصر قرار دهد.

60 سال است که ارتجاع ایران از درایت قوام السلطنه و از فریب خوردن استالین سخن می گوید. سالهاست که مورخین و «روشنفکرانی» که با زهر ناسیونالیسم افراطی و عظمت طلبانه فارس مسموم گشته اند، نیم قرن وطنفروشی این رجل فاسد و بدنام را بخاطر «فریب دادن» استالین و «حفظ تمامیت ارضی ایران» می بخشند و اورا می ستایند. این نامه بار دیگر بر این تصور خام تفرعن آمیزخط بطلان می کشد.

***

در پایان، با سپاسگذاری دوباره از آقای هورامی، یاداوری چند نکته را سودمند می دانیم:

- در عنوان نامه، آخرین کلمه را نمی توان بطور کامل خواند. تنها چند حرف در آن قابل تشخیص است ( ویِـــ ... ). بنابرین، آخرین کلمه می تواند حروف اول «وئریلسین»(داده شود) و یا «و یولداش..» (به رفیق...) باشد. جمیل حسنلی مدعی است نامه به رهبری شوروی و باقروف نوشته شده، حال آنکه در سند نامی از باقروف نیست و امکانی برای قید این نام در آخر عنوان نیز وجود ندارد. اگر نویسندگان نامه ذکر نامی را ضروری می دانستد، این نام باید استالین می بود. بنابرین بنظر می رسد کلمه آخر عنوان نامه، «وئریلسین» باشد.

- آقای حسنلی نام کنسول شوروی در تبریز را کراسین ذکر کرده که توسط مترجم فارسی بخشهایی از کتابش به کراسنی ترجمه شده است. (فراز و فرود فرقه دموکرات آذربایجان. ص 207 و ...) در صورتی که در متن سند کراسنیخ است و در صفحه 159 اسناد منتشره از طرف خانبابا بیانی تحت نام «غائله آذربایجان» نیز کراسنیخ آمده است..(خانبابا بیانی. غائله آذربایجان. تهران. 1375 انتشارات زریاب. 159)

سند را من از متن اصلی آن – ترکی آذربایجانی- بزبان فارسی ترجمه کرده ام و نسخه ای از ترجمه در بهمن 83 در اختیار آقای هورامی قرار داده شده است. ترجمه ای از فارسی به کردی در مطبوعات کردی منتشر شده است.

در ترجمه فارسی سند کلمات ناخوانا را با نقطه چین مشخص کرده ایم. هر آنجا که کلمه ای ناخوانا ولی بظن قوی قابل تشخیص بود، در درون [«......»] آورده شده است. در چند مورد من کلمه ای را برای کمک به درک مضمون جملات به متن افزوده ام که در داخل [ ] مشخص شده اند. در اصل سند، به جای نام اتحاد شوروی از نامهای مختلفی استفاده شده است.(شورالار اتفاقی، سویت لر و ...). من همه آنها را به «اتحاد شوروی» ترجمه کردیم.

سیروس مددی. کلن- آلمان. دی 1385
sirus_tabrizi@yahoo.com

------------------------------------------------

1- «اطلاعات واصله در روز 18 آذر 1235 مشعر بر این بود که متجاسرین در موضع قافلانکوه فقط دارای 3 خمپاره انداز و 3 ارابه توپ کوهستانی بودند.» سرلشگر زنگنه : خاطراتی از ماموریتهای من در آذربایجان ... چاپ سوم. ص 168

2- خواننده علاقمند به این بخش از حیات نهضت آذربایجان برای آشنا شدن با استیصال فدائیان دربرابر حملات هواپیماها و تانکها در قافلانکوه، می توانند از جمله به کتاب گماشتگیهای بدفرجام نوشته حسن نظری. انتشارات مرد امروز. اردیبهشت 1371، ج.1، صص122- 143 ، مراجعه نمایند.

3- زنگنه. همان منبع. ص 175

4- نوشته های جمیل حسنلی درباره نهضت آذربایجان، چون تامین اغراض سیاسی، ایدئولوژیک و ... ویژه ای را هدف قرار داده اند، مخدوش و فاقد بنیان علمی اند. دستچین مغرضانه ای از این آثار غرض آلود با نام «فراز و فرود فرقه دموکرات آذربایجان» بزبان فارسی ترجمه و در تهران منتشر شده است.



نامه رهبران نهضت دموکراتیک آذربایجان به رهبران شوروی

(17 آذر 1325)

از طریق آقای کراسنیخ سرکنسول اتحاد شوروی در تبریز به دولت شوروی...

شما خود بسیار خوب می دانید که پس از بازگشت نمایندگان ما از تهران(1) ، مطبوعات دست راستی و ارتجاعی آنجا، برای نابودی آزادی و مجموعه دستاوردهای نهضت دموکراتیک ما، با لحنی بسیار جدی و پر حرارت ضرورت حمله نظامی به آذربایجان را تبلیغ می کردند. قوام السلطنه نیز که قبلا از اعزام نیرو برای تامین آزادی انتخابات سخن می گفت، در تلگرافات و بیانیه های خود علنا و رسما اعلام کرد که برای خاتمه دادن به نهضت و نابودی سران آن به آذربایجان حمله خواهد کرد. سرانجام این مسئله در حرف و نوشته محدود نماند و ساعت هفت قبل از ظهر روز سیزدهم همین ماه [آذر]، نیروهای مسلح اعزامی او ، در منطقه رجعین 12 ساعت تمام پستهای فدایی مارا زیر آتش تفنگ، مسلسل، توپ و تانک گرفتند و کوشیدند وارد اراضی ما شوند. گذشته از این، برخلاف موافقتنامه امضا شده، نیروی مسلح به زنجان اعزام نموده و برخلاف نامه رسمی معاونش مظفر فیروز، فئودال مشهور ذولفقاری(2) و دیگران را نه تنها از زنجان دور نکرده، حتی به او درجه سرهنگی داده ، مسلح نموده به مقابله با ما فرستاده است.

اینها همه نشان می دهند که قوام ـ هنوز مرکب امضایش پای موافقتنامه با ما و زیر نامه هایش به دکتر جاوید ـ استاندار آذربایجان ـ خشک نشده ـ با بیشرمی آنها را نقض کرده و نیت پلید خود را علنی ساخته است. روشن است که او در اندیشه اجرای تعهدات رسمی ای که در باره حل مسالمت آمیز مسئله آذربایجان به نمایندگان شوروی ـ که خود آنها را واسطه سازش با ما قرار داده ـ نیست. در چنین حالتی تنها یک راه در برابر خلق آذربایجان باقی می ماند و آن راه، دفاع از آزادی با نیروی سلاح خود و قهرمانی جوانان خویش است.

خلق ما به خوبی دریافته است که ضامن آزادی او، نه توافق ها، نوشته ها، موافقتنامه ها و تلگرافها، بلکه فقط نیروی بازو و قدرت سرنیزه اش خواهد بود. خلق ما نمی تواند قشون و قوای مسلحی را ـ که بدنبال نامه های مسالمت جویانه قوام به دکتر [« جاوید »] به آذربایجان فرستاده می شوند ـ نبیند. قوام قادر است این کار را هر دقیقه که بخواهد انجام دهد و هیچ سند و موافقتنامه ای نمی تواند از این حرکت خائنانه او جلوگیری کند.

ما هشت ماه تمام است که برخلاف احساسات مردم ما، بر خلاف آرزوها و تمایلات اعضا و فعالان فرقه مان؛ بخاطر پیشرفت امور و حل مسالمت آمیز اختلافات؛ با در نظرداشت سیاست جهانی دوست بزرگمان اتحاد شوروی و با توجه به میانجیگری دولت شوروی، کوشیده ایم سیمای قوام را دموکراتیک و مترقی جلوه دهیم و حتی در مواقعی برخلاف فکر و اعتقاد خویش از او تعریف و تمجید نیز نموده ایم. هدف این بوده است که کار از جانب ما مختل نشود. حتی زمانی که فدائیان ما امکان تسخیر قزوین، رشت و تهران را نیز داشتند، ما از نفوذ و احترام خویش استفاده کرده و جلوی آنها را گرفته ایم تا بهانه بدست او نیفتد. این گذشتهای ما را جهانیان می دانند و شما بهتر از همه می دانید.

ما در اجرای این موافقتنامه، حکومت ملی خود را ملغی کردیم، مجلس ملی مان را به انجمن ایالتی تبدیل نمودیم، دسته جات فدائی را به سازمان نگهبان مبدل ساختیم؛ آماده سپردن اختیار و فرماندهی قشون ملی مان به آنان شدیم و شروع به تحویل همه عایدات خود به خزانه آنها یعنی بانک ملی کردیم.(3) اینهمه به این خاطر بود که دستاویزی به دست آنها داده نشود. قوام با مشاهده این کوتاه آمدنهای ما هر روز بر خواستهای خود افزود و سر انجام کار را به آنجا رسانیده است که می خواهد با یک حمله، بیکباره به آزادی خاتمه دهد. او مسئله نفت را با این قصد پیش کشیده است که خروج ارتش سرخ را از ایران تامین کند و نهضت ملی آذربایجان را در هم بکوبد. تردیدی نیست که او این کارها را با دستورات انگلیس و امریکا ـ که به ثروت ایران چشم دوخته اند ـ انجام می دهد. او خیال می کند که قادر خواهد بود همواره کار خود را با فریب و دروغ از پیش ببرد. او فکر می کند همانطور که آذربایجانیها را فریفت، می تواند دولت شوروی را نیز اغفال کند و مسئله نفت را نیز با نیرنگهای گوناگون خاتمه دهد. ما آذربایجانی ها بسیار خوب می دانیم که انگلیسی ها و امریکایی ها می کوشند مسئله نفت را بهر قیمتی بسود خود حل کنند. و قوام نوکر آنهاست. اولا همانگونه که می بینید او حاضر نیست حتی یک نفر آزادیخواه به مجلس راه پیدا کند. این خود اقدامی مستقیم علیه کشور شوراهاست. مجلسی که از مرتجعین تشکیل شود قطعا راضی به داده شدن نفت به کشور شوروی نخواهد بود. قوام نیز یا به بهانه [مخالفت] مجلس، قول خود را زیر پا خواهد نهاد و یا با استعفا گریبان خود را رها خواهد کرد. حکومت شوروی نیز نخواهد توانست از وعده های قوام بعنوان یک سند و یک مدرک رسمی استفاده کند. چنین حوادثی در تاریخ ایران زیاد اتفاق افتاده است. پس از جنگ جهانی اول وثوق الدوله برادر قوام السلطنه قراردادی با انگلیسی ها بست. پس از آنکه این قرارداد از طرف شاه و مجلس رد شد، آنها [حتی] نتوانستند پولی را که به وزرای دولت ـ مثلا نصرت الدوله پدر مظفر فیروزـ داده بودند، پس بگیرند. بنابرین مسئله نفت مسئله بسیار نسیه ای است که دولت شوروی بدون داشتن طرفدارانی در مجلس و جامعه موفق به دستیابی به آن نخواهد شد.« حسن نیت» قوام السلطنه نیز نمی تواند تضمین محکمی بحساب آید. زیرا او در مسئله آذربایجان نشان داد که حسن نیت چیست.

مسئله نفت هنگامی می تواند بسود اتحاد شوروی حل شود که نیروهای اجتماعی پشت آن باشند. همین نیروها اکنون در نقاط دیگر ایران بشکل فوق العاده ای در حال سرکوب شدن و از بین رفتن اند. ولی [هنوز] کاملا از بین نرفته اند. نیروی ما در آذربایجان، نیروی مهمی است. ما دارای امکانات جدی برای وارد آوردن فشار به حکومت تهران هستیم. این امکانات ما می تواند نیروهای آزادیخواه و دموکراتیک دیگر نقاط ایران را تقویت کند. متاسفانه اگر کار به این منوال پیش رود، نیروی ما نیز بسرعت از دست خواهد رفت. آن هنگام قوام و دیگر مرتجعین هر چه را که بخواهند ـ بی آنکه مانعی بر سر راه باشد ـ انجام خواهند داد. در کل باید اعتراف کرد که در سیاست، حساب باز کردن روی حسن نیت قوام و یا یک کارمند دیگر دولتی کاری [«بیهوده»] است. طرفدار جدی سیاست شوروی، بخش مترقی و آزادیخواه خلق است و همین نیرو است که باید تقویت و حمایت شود. بهمین خاطر است که باید نهضت آذربایجان را حفظ کرد و از آن مراقبت نمود.

این نکته را نیز باید در نظر داشت که در ایران، کشورهای خارجی [« دخیل در »] سیاست، هرگز نفوذ و نیروی خود را از دست نداده اند. بویژه انگلیسی ها با نیرومند نگهداشتن [«طرفدار»] های خویش، اعتماد آنها را جلب کرده و در موقع لزوم استفاده کرده اند. مثلا حادثه قشقای را در نظر بگیریم. شما خوب می دانید که در آنجا چندین بار شورشهای بزرگی علیه دولت بپا شد. با اینهمه انگلیسی ها تا امروز امکان ضبط حتی یک قبضه تفنگ از آنها را [به دولت ایران] نداده اند. آنجا و یا بختیاری [ها] و دیگر طوایف جنوب همچنان در حکم دژهای انگلیسی ها هستند. آنها [یعنی انگلیس ها] نیز روز بروز بر این نیروها می افزایند.

شما خود خوب می دانید که توده را همیشه نمیتوان بپا خیزاند. و [نهضت] را همیشه نمیتوان بوجود آورد. زمینه برای نهضت عظیم توده ای همه وقت فراهم نمی گردد. در نتیجه علتهای بسیار و فداکاریهای عظیم، یک نیروهای ترقیخواه اجتماعی در ایران و یک نهضت بزرگ در آذربایجان شکل گرفته است. این نهضت حامی مستقیم دولت شوروی و پشتیبان سیاست شوروی در ایران است. این نیرو سلاح برنده ای برای سیاست شوروی است که از طریق آن اتحاد شوروی نیز مانند خلقهای ایران قادر به انجام کارهای بزرگ خواهند گشت. این نیرو نیرویی است که آماده فداکاریهای عظیم در راه منافع عمومی [مردم و جامعه] است و اگر از دست داده شود، به این زودی قدرت جدیدی نخواهد توانست بوجود آید.

ما نمی دانیم که چرا خلقهای ستمدیده یونان و اندونزی و یا نقاط دیگر می توانند مسلحانه در راه آزادی خویش مبارزه کنند، ولی ما باید با دست خود، خود را تسلیم جلادان کنیم. این نه فقط حرف ما، بلکه گفته آشکار مردم ما و اعضای برجسته فرقه ماست. فرقه ما و خلق ما بما می گویند که با اینهمه دلایل و مدارکی که در در دست داریم، دیگر نمی توانیم حرف و نوشته را باور کنیم و به قوام السلطنه و دیگران اعتماد نماییم. قوام می رود و دیگری بجای او می آید. اگر ما با نیروی مسلح خود ارتجاع را در هم نکوبیم، سیاست هرگز به سود ما نخواهد چرخید. هیچ تضمینی برای ما وجود ندارد و ما نمی توانیم خود را گول بزنیم. امکان امروزی را نباید از دست داد. ما اگر چنین کنیم تاریخ همواره ما را مذمت خواهد کرد. در جهان هیچ ملتی خود بدست خویش قدرت خود را نابود نکرده است. ما نیز نباید چنین کنیم.

حمله خائنانه نیروی اعزامی قوام به ما، هیجان شدیدی در میان مردم ما بوجود آورده است.مردم گروه گروه به فرقه مراجعه می کنند و برای دفاع از آزادی سلاح می خواهند. این نیز بیانگر جدی روحیه مردم ماست. روحیه چند فئودال و یا چند عنصر ارتجاعی دیگر مانند امیرنصرت اسکندری، جمال امامی، سرلشکر مقدم و ذوالفقاریها ، نمی تواند بیانگر روحیه خلق باشد. روحیه آنها ـ که آقایی و زمینهایشان را از دست داده اند ـ روشن است که چگونه می تواند باشد. ولی توده های شهری و روستایی که آزادی و زمین بدست آورده اند، آماده هرگونه فداکاری در راه دست آوردهایشان هستند. اگر ما امروز امکان دهیم که آزادی آنان از بین برود، دیگر بپا خیزاندن آنان ممکن نخواهد گشت. آنها دیگر به کسی اعتماد نخواهند کرد. توده نه فقط از ما، بلکه از همه نیروهایی که با شعار آزادی بمیدان می آیند نا امید و مایوس خواهد گشت. نیرو و قدرت ما نیز در گرو اعتماد و ایمان مردم به ماست.

خلق آذربايجان،‏‏ رهبر آن فرقه دموكرات و سران فرقه دو انتظار از دولت شوروي دارند:

اولا مادام كه مرزهايمان باز هستند و قدرت ملي مان پابرجاست مقدار كمي به ما سلاح داده شود. زيرا اگر كار به اين روال پيش رود، اين كار ديگر ممكن نخواهد شد. ما براحتي قادريم اين سلاحها را چنان مخفيانه بدست قواي ملي برسانيم كه نيروي مخالف از آن مطلع نشود. پس از شروع و شدت درگيري انجام اين كار بسيار سخت خواهد بود. ما سلاح زيادي نمي خواهيم. منظور ما اندك مقداري است تا فدائيان ناگزير نشوند با دست خالي جلوي دشمن بروند.

ثانيا حالا كه قوام جنگ را شروع كرده و به ريختن خون برادران ما پرداخته است، اجازه داده شود ما نيز از هر سو او را در تنگنا قرار دهيم ، تا از اين طريق امكان قيام آزاديخواهان همه جاي ايران را فراهم كرده، نهضت بزرگي در سراسر ايران آغاز نماييم و با سرنگون ساختن حكومت ارتجاعي تهران، حكومتي دموكراتيك بجاي آن مستقر سازيم.

اگر اين كار به صلاح نيست، بگذارید از تهران كاملا قطع رابطه كنيم و حكومت ملي خويش را بوجود آوريم.( [مردم ما] به راه حل اخیر بيشتر تمايل دارد.). سياست شوروي هر كدام از اين دو راه را كه انتخاب كند، ما مي توانيم آنرا شرافتمندانه اجرا كنيم و موفق گرديم.

قوام قبل از آنكه فرماندهي نيروهاي مسلح ما را در اختيار بگيرد، سيماي حقيقي خود را نشان داد. اين ، خوشحال كننده است. او اگر اين كار را بعد [ از در دست گرفتن فرماندهی نیروهای مسلح ما] انجام مي داد، ما را يكسره نابود مي كرد. مردم آذربايجان از حمله امروز او احساس خوشبختي مي كند. او مي توانست اينكار را زماني انجام دهد كه ما فاقد توان دفاعي باشيم. حال آنكه امروز اين امكان دفاعي وجود دارد. اگر از اين توان درست استفاده شود ما قادريم به خواسته هايمان دست يابيم. نه، اگر اندكي تاخير شود و يا ترديد بخود راه دهيم، اين امكان از بين خواهد رفت. چنانكه در بالا گفتيم مردم مي ترسند، مايوس مي شوند و ارتجاع قواي آزادي را منهدم و نابود مي سازد. اين نيز به معني از دست رفتن نفوذ و قدرتي است كه اتحاد شوروي در نتيجه سالهاي طولاني كوشش و زحمت بدست آورده است. در نتيجه ايران بالكل به آغوش انگليس و امريكا مي افتد، دسپوتيسمي شديدتر از دوره رضاخان در ايران پيش مي آيد و سياست شوروي بهيچ عنوان امكان حركت نمي يابد. در چنين دوره و در چنين شرايطي سخن گفتن از نفت در ايران ........ می شود و دولت شوروي در [موضوع] نفت كاملا می بازد. در اين هيچ ترديدي نيست.

شكست سياست شوروي در مسئله نفت در ايران ، به معني شكست سياست ترقيخواهانه در ايران است. اين شكست ضربه بزرگي به جنبشهاي دموكراتيك در خاور زمين خواهد زد. زيرا همانگونه كه جنبش آذربايجان تاثير عظيم و مثبتي بر جاي نهاده است، شكست آن نيز تاثير منفي عظيمي برجاي خواهد نهاد.

ما باز هم تكرار مي كنيم: كار از آن گذشته است كه با مذاكرات و توافق ها حل شود. هر اندازه كه دولت شوروي براي صلح و مسالمت تلاش مي كند، دولتهاي انگليس و امريكا ، دولت ايران را صد چندان به جنگ و خونريزي تحريك مي كنند و امكانات اين جنگ و خونريزي را فراهم مي نمايند. دريافت مبالغي كلان از امريكا توسط قوام يك افسانه نيست. سيل اسلحه از انگلستان و ساير كشورهاي ارتجاعي بسوي ايران سرازير شده است. سلاحهایی كه از ....... توسط واگونها بارگیری شده اند، مستقيما در زنجان تخليه مي شوند و عليه ما مورد استفاده قرار مي گيرند. ما از دولت شوروي كمك زيادي نمي خواهيم. ما مي گوييم بهانه به دست سياست خائنانه ضد شوروي داده نشود، حتي دولت شوروی مي تواند چنین وانمود کند که دیگر بما علاقمند نيز نیست. اما حالا كه دولت تهران نمي خواهد با میانجیگری دولت شوروي مسئله با مسالمت حل شود، [ما میخواهیم] دولت شوروي هم بما امكان دهد كه ما نيز با دولت تهران با همان روشي كه او در پيش گرفته است، رفتار كنيم.

حال كه قوام، انگليسي ها و امريكا ييها مي گويند مسئله آذربايجان مسئله اي داخلي است، ما اينرا بفال نيك مي گيريم و ما نيز مي گوييم چنين است. بگذار هنگامي كه به آذربايجان حمله مي كنند، فدائيان آذربايجان سر آنها را به سنگ بكوبند. ما نيز مي گوييم مسئله آذربايجان مسئله اي داخلي است. ما اين مسئله داخلي را خودمان حل مي كنيم. كسي حق ندارد در شوراي امنيت و يا در يك كشور خارجي عليه اتحاد شوروي هياهو بپا كند.

چنانكه در بالا گفتيم اگر كمك اتحاد شوروي مخفيانه انجام گيرد، انگاه در صورت مراجعه دولت ايران به شوراي امنيت، سندي در دست نخواهد داشت.

در خاتمه بار ديگر تكرار مي كنيم. ديگر توافقات و مذاكرات سودي نخواهند بخشيد. چشم امید همه خلق ، فرقه و رهبران آن به [یاری کشور شماست] و نجات را در [کمک آن] مي بينند. آنچه شما بايد بكنيد تنها دادن مقدار كمي سلاح [ به ماست].

اكنون دهها هزار دهقان فقط سلاح ميخواهند. اگر شما اين كمك را بما بكنيد هم آزادي مردم ايران و هم سياست شوروي از خطر خواهد رست. وگرنه خطر بسيار نزديك و بسيار عظيم است.

مجددا تاكيد مي كنيم. امكان دارد قوام حمله را براي مدت كوتاهي متوقف سازد، نبايد فريب اين كار را خورد. اينكار مانووري بيش نخواهد بود. ما ذره اي ترديد نداريم كه او خود را قاطعانه براي نابودي نهضت آذربايجان آماده مي كند و [بنابرین] راه ديگري براي ما نمانده است.

خطر بلاتكليفي و وضعيت مبهم بيشتر از حمله است. اين وضع ما را به تدريج خواهد فرسود، [تضعیف] خواهد نمود و نابود خواهد كرد.

بي صبرانه در انتظار كمك مختصر شما هستيم.

با احترام صميمانه پيشه وري پادگان شبستري دكتر جاويد غلام دانشيان

_____________________________________

توضیحات مترجم:

1- - هیئت نمایندگی آذربایجان به سرپرستی پیشه وری روز هشتم اردیبهشت 1325 برای مذاکره با دولت از تبریز عازم تهران شد و با استقبال عظیم کارگران و آزادیخواهان تهران وارد پایتخت شد. مذاکرات شکست خورد و هیئت به تبریز بازگشت. س.م

2- - منظور سلطان محمود خان ذوالفقاری زمیندار خونخوار زنجان و بزرگترین برادر ذوالفقاری هاست. اینان که نسل در نسل حکومت یا نیابت حکومت زنجان را داشتند، بدشمنی با آزادیخواهان شهره بودند. سرکوب مشروطه خواهان زنجان، همکاری در سرکوب جنگل، نهضت آذربایجان و نهضت ملی برهبری مصدق صفحاتی از کارنامه این خاندان آزادی کش است. در خاطرات جهانشاهلو به اقدامات آنان علیه دهقانان و نهضت اشاره شده است. ذولفقاری ها دارای ارتشی خصوصی بودند که قبل از نهضت آذربایجان در سرکوب دهقانان شهرتی بهم زده بود و در کشتار سال 25 در آذربایجان در کنار ارتش و گاهی پیشاپیش آنان بود. س. م

3- اشاره ایست به مفاد موافقتنامه آذربایجان با تهران. علاقمندان می توانند برای اطلاع بیشتر درباره مواد موافقتنامه به «پذشته چراغ راه آینده است» پژوهش جامی . چاپ دوم. تهران. صص 394- 400 مراجعه کنند.